- Welke chipset? - A620, B650 of X670
- De goedkoopste instap - MSI Pro B650-P WiFi
- Compact met Micro-ATX - MSI MAG B650M Mortar WiFi
- Méér USB-poorten - MSI MAG B650 Tomahawk WiFi
- Een fraai uiterlijk - MSI MPG B650 Edge WiFi
- Samengevat - BIOS-updates en de toekomst
Een solide fundering voor AM5!
Met de gedaalde prijzen van DDR5-geheugen, AMD Ryzen 7000-processoren én bijbehorende moederborden wordt het bouwen van een AM5-systeem steeds aantrekkelijker. AMD zal het AM5-platform nog jarenlang ondersteunen, waardoor het upgradepad begeerlijk is. Uiteraard volgt er dan een logische vraag: welke AM5-moederborden en chipsets zijn de beste keuzes? Dat doen we in deze guide uitbundig beantwoorden met vier voorbeelden vanuit MSI. Dat naar aanleiding van onze reviews van de MSI MAG B650 Tomahawk WiFi en MSI MPG B650 Edge WiFi.
Zo biedt MSI enkele van de betaalbaarste AM5-moederborden, inclusief goede connectiviteit als het gaat om USB, Bluetooth en Wi-Fi. Dat zijn geen onbelangrijke zaken anno 2023, waarbij USB-C en snelle USB-A-poorten eigenlijk een must zijn. Zodoende bieden de vier borden in deze guide Wi-Fi, Bluetooth én een externe USB-C-poort. Vanuit daar kan je opschalen naar uitgebreidere borden, waarbij we uitleg bieden aangaande de features waar je naar kan kijken. Kortom, relevant voor de MSI-borden ter sprake of desgewenst andere keuzes.
Laten we beginnen met de basis en dat zijn de chipsets. Net zoals bij vorige processorgeneraties heb je bij AMD Ryzen 7000 de keuze uit drie stuks: A620, B650 of X670. Historisch gezien hebben de B*50-chipsets altijd de beste waarde geboden en dat geldt wederom voor AM5. Zodoende kijken we in dit geval naar een viertal B650-borden in deze guide. Bij die chipset krijg je over het algemeen de beste balans tussen connectiviteit, features en prijs. Uiteraard kan je goedkoper uit met A620-borden, maar die leveren flink in op allerlei fronten. Daarnaast worden de A*20-borden vaak als laatste geüpdatet (of soms zelfs niet) bij de release van toekomstige processoren.
Daartegenover staan de X670-borden die méér en/of snellere connectiviteit bieden, alsmede een lading aan overklokfeatures. Voor de meesten, hetzij gamers of anderzijds, zijn zulke zaken vrij overbodig. Hetzelfde geldt voor de Extreme-varianten van de B650 en X670-chipsets, ofwel B650E en X670E. Moederborden met die chipsets bieden gegarandeerd PCIe 5.0 voor zowel de opslag als videokaart, maar dat zal voor de gemiddelde gamers en consumenten nog lang niet relevant zijn. Dergelijke SSD’s zijn namelijk nog vrij duur en videokaarten maken van die snelheid voorlopig nog geen gebruik - naast het feit dat er nog geen PCIe 5.0-videokaarten zijn.
MSI Pro B650-P WiFi - externe features
Nu we de grondslag hebben neergezet met de B650-chipset als ideale keuze kunnen we starten met het eerste moederbord. In het geval van MSI betreft het betaalbaarste B650-bord de MSI Pro B650-P WiFi - indien voorradig, bij onze webshoppartner Megekko te vinden voor € ~180,-. Dit betreft een ATX-moederbord en is in bezit van een Wi-Fi-chipset van AMD. Hoewel je mogelijk geen Wi-Fi gebruikt, komt de chipset ook met ondersteuning voor Bluetooth 5.3. Handig voor het draadloos koppelen van headsets, controllers enzovoort. Gezien steeds meer randapparatuur de draadloze kant opgaat, kan Bluetooth een ideale uitkomst zijn - hetzij nu of in de toekomst.
Uiteraard zijn bedrade connectiviteitsopties nog altijd het belangrijkst. In het geval daarvan zien we achterop de MSI Pro B650-P WiFi een viertal USB-A-poorten van 5 Gbps, een drietal USB-A-poorten van 10 Gbps en een USB-C-poort van 10 Gbps. Meer dan voldoende om allerlei randapparatuur aan te sluiten, waaronder moderne webcams en luxueuzere toetsenborden. Duurdere uitingen daarvan vereisen steeds vaker het gebruik van USB 3.0 i.p.v. USB 2.0 of zelfs twee USB-poorten tegelijk. Kortom, daar wil je op voorbereid zijn met een gezonde USB-connectiviteit.
Verder zien we op de MSI Pro B650-P WiFi typerende audio-aansluitingen, HDMI en DisplayPort voor een iGPU, een ethernetpoort van 2,5 Gbps en zelfs een knopje om je BIOS direct te flashen vanaf een USB-stick. Laatstgenoemde is een toffe feature om te hebben en kan een keer van pas komen. Het mag duidelijk zijn dat je in de basis dus een breed spectrum aan nuttige connectiviteit en features krijgt. Het is altijd de moeite waard om daarin te investeren voor een pc die lang(er) mee dient te gaan. Hoe zonde zou het zijn om toekomstig een nieuw moederbord te moeten kopen omwille van een aansluiting of feature die ontbreekt?
MSI Pro B650-P WiFi - interne features
Vanwege de lagere prijs van de MSI Pro B650-P WiFi zijn er intern wat zaken waarop ingeleverd is. Zo krijg je géén PCIe 5.0-sloten voor de opslag of videokaart. Maar ja, zal je de snelheid daarvan de komende jaren doen benutten? Zoals we al deden bespreken in het hoofdstuk omtrent chipsets is dat onwaarschijnlijk. Wat wél belangrijk kan zijn, is de aanwezigheid van een interne USB-C-header. Daarmee kan je de USB-C-poort op de voorkant van een behuizing benutten. Dat is op het bord te vinden, alsmede een header voor twee USB 3.0-poorten op een behuizing. Kortom, dat zit snor.
Daarmee zijn ook eigenlijk de belangrijkste features op een rij gezet voor de meeste builds en bezit de Pro een typerend aantal headers voor fans en RGB. Als je aan een strak budget zit, dan kom je inherent bij A620-moederborden uit zonder zaken zoals Wi-Fi en een interne USB-C-header, maar het valt te stellen dat de meeste gamers/gebruikers uitkomen bij B650-moederborden. Met een investering in degelijke connectiviteit, zowel extern als intern, kan je in de toekomst met een gerust hart een nieuwe processor in je bestaande AM5-moederbord slaan - figuurlijk gesproken natuurlijk.
MSI MAG B650M Mortar WiFi - externe features
Het volgende moederbord ter sprake borduurt voort op het zojuist besproken bord, maar dan in een Micro-ATX-formaat. Daarmee betreft het de MSI MAG B650M Mortar WiFi, die intern en extern vergelijkbare connectiviteit biedt. Hoewel je € 25,- meer neerlegt, ofwel € 205,- voor deze uiting, krijg je er meer voor terug dan alleen een compacter ontwerp. Zo komt deze Mortar in een luxueuzer jasje met een ingebakken I/O-schild en een extra heatsink voor M.2-SSD’s. Uiteraard zien we hier dan ook weer ondersteuning voor Wi-Fi 6E en Bluetooth 5.3.
Kijkende naar de connectiviteit achterop, dan zien we wederom een viertal USB-A-poorten van 5 Gbps, een drietal USB-A-poorten van 10 Gbps en een USB-C-poort van 10 Gbps. Een klein verschil zit in de audio, want dit bord bezit een optische audio-aansluiting. Daarmee kan je standaarden zoals Dolby DTS of ander surround geluid doorvoeren naar aangesloten geluidsuitvoer. Kortom, dit bordje kan handig zijn voor systemen zoals media centers, waar het kleine formaat zich leent voor compactere (en daarmee soms goedkopere) behuizingen.
MSI MAG B650M Mortar WiFi - interne features
Intern bekeken, zijn de belangrijkste zaken wederom aanwezig. Denk maar aan een USB-C-header (10 Gbps) voor een desbetreffende poort van je behuizing en een USB-3.2 Gen 1-header (5 Gbps) voor twee USB-A-poorten. Uiteraard komt de Mortar als bordje met minder PCIe-sloten en betreft het nog steeds PCIe 4.0 op alle fronten - mede voor de twee aanwezige M.2-sloten. Afgezien van dat komt dit bord overeen met het eerste bord dat besproken is, dus hier kies je voor de paar tientjes extra bewust voor het Micro-ATX-formaat en een aantal kleine upgrades.
MSI MAG B650 Tomahawk WiFi - externe features
Opvolgend is een moederbord dat volledig inzet op het gebied van connectiviteit; de MSI MAG B650 Tomahawk WiFi. Dit bord hebben wij voorzien van een lovende review én een award voor de balans tussen prijs en features. Voor € 220,- zijn Wi-Fi 6E en Bluetooth wederom een feit en keert het ingebakken I/O-schild terug van de zojuist besproken Mortar-uiting. Net zoals bij dat bordje zijn er hier twee M.2-heatsinks aanwezig, maar de Tomahawk bezit op zijn beurt drie M.2-sloten, dus je hebt geen heatsink voor elk slot. Dat betreft een interne feature natuurlijk, doch de moeite waard om direct te benoemen hier.
Waar deze Tomahawk-uiting mee uitblinkt, zijn twee extra USB 2.0-poorten achter. Dat brengt het totaal naar negen USB-A-poorten van diverse snelheden, naast de aanwezige USB-C-poort. Er zijn weinig borden rond het benoemde prijspunt die dusdanige USB-connectiviteit bieden. Zodoende kunnen de USB 2.0-poorten gebruikt worden voor apparaten die weinig bandbreedte behoeven, zoals de dongels van draadloze apparaten. Dat laat extra USB 3.2 Gen 1 en Gen 2-poorten over voor moderne webcams, luxueze toetsenborden, et cetera.
MSI MAG B650 Tomahawk WiFi - interne features
Kijkende naar interne aansluitingen, dan keren de USB-C-header (10 Gbps) en een USB 3.2 Gen 1-header (5 Gbps) terug voor behuizingen. Daaromheen krijg je, zoals eerder aangegeven, een extra M.2-slot t.o.v. de twee andere borden, ofwel drie PCIe 4.0 M.2-sloten totaal. Wel levert de Tomahawk in als het gaat om PCIe-sloten, want er zijn er ‘slechts’ drie totaal: 4.0 x16 voor de GPU en vervolgens 4.0 x2 en 3.0 x1. Dat is een stap terug tegenover het eerstbenoemde bord, de Pro, maar het valt te beargumenteren dat extra PCIe-sloten niet dusdanig belangrijk zijn.
Verder komt de Tomahawk intern grotendeels overeen met de besproken Pro B650-P. Met een vergrootglas op de specificaties zien we bij de Tomahawk twee extra fan-headers en een nieuwere Realtek-audiochip. Dat zijn veelal geen doorslaggevende features bij een potentiële aanschaf, maar het demonstreert wel hoe miniscuul de verschillen kunnen zijn tussen diverse modellen van fabrikanten. Bij het vergelijken van moederborden is het daarom handig om als eerste externe en interne USB-connectiviteit te vergelijken, vervolgens PCIe en M.2-sloten en tenslotte alle overige headers.
MSI MPG B650 Edge WiFi - externe features
Mocht je budget toereikend zijn, dan kan je kiezen voor een stukje esthetica. Voor ongeveer € 255,- kom je bij MSI dan uit bij de MPG B650 Edge WiFi. Die hebben we tevens voorzien van een positieve review, al wisten we te benadrukken dat je inlevert op de verhouding tussen prijs en features. Bij deze Edge-uiting kies je bewust voor het design van de witte heatsinks met een zwarte printplaat - een populaire combinatie op het moment.
Uiteraard is een kleurpatroon niet het enige waar je een paar tientjes extra voor neerlegt. Zo krijg je dezelfde uitgebreide USB-connectiviteit voorgeschoteld als de Tomahawk, met de twee extra USB 2.0-poorten achter, ofwel negen USB-A-poorten totaal en een USB-C-poort. Daarnaast is het heatsink-design uitgebreid met een langere heatsink onderin om de twee M.2-sloten te bedekken, naast het feit dat het bovenste M.2-slot voorzien is. Kortom, een klein voordeel op het gebied van koeling als je van alle M.2-sloten gebruikmaakt.
MSI MPG B650 Edge WiFi - interne features
Naast het uiterlijk maakt de Edge-uiting een verrassende onderscheiding als het gaat om één interne feature. Namelijk met de aanwezigheid van een PCIe 5.0 M.2-slot naast de twee M.2-sloten van PCIe 4.0 en PCIe 3.0. Mocht een PCIe 5.0-SSD toekomstig gewenst zijn voor je doeleinden, dan biedt de Edge daar een upgradepad voor. Verder komt de Edge intern overeen met de Tomahawk, inclusief PCIe-sloten en headers. Is dit bord daarmee de extra tientjes waard? Voor de prijsbewuste liefhebbers mogelijk niet, maar de schaling en segmentering mogen duidelijk zijn.
Vanaf het prijspunt van de Edge kom je ook al gauw in het territorium van X670(E)-moederborden. Daar kijk je naar luxueuze zaken, zoals meerdere USB-C-poorten extern, meer interne headers voor desgewenste componenten en natuurlijk overklokfeatures. Wederom geldt dat sommige X670(E)-moederborden meer van het ene bieden dan het andere. Nochtans gelden dezelfde regels en balans bij het uitzoeken van een dergelijk bord. Selecteer een uiting die biedt wat je werkelijk nodig hebt en/of zál hebben - niets meer en niets minder.
Aan het einde van deze guide kunnen we een aantal zaken op een rij zetten. Zo kan je, ongeacht de fabrikant, altijd dezelfde features vergelijken tussen diverse borden. Daarbij zijn externe en interne connectiviteit de belangrijkste zaken, want die zijn bepalend voor de hoeveelheid randapparatuur en componenten die je aansluit, alsmede de snelheid en (correcte) werking daarvan. Uiteraard zijn zaken zoals heatsinks en stroomlevering niet te vergeten, maar die zijn zelfs bij de betaalbaarste AMD B650-borden solide, waardoor je niet hoeft in te leveren op prestaties.
Laten we opvolgend de externe connectiviteit op een rij zetten. Als je USB-hongerig bent, dan kom je veelal uit bij (iets) duurdere borden en chipsets. Zo bieden de hoger gesegmenteerde chipsets inherent meer connectiviteit, hetzij zowel intern als extern. Mocht connectiviteit zoals Thunderbolt en USB4 een must zijn, dan betaal je momenteel aanzienlijk meer. Zelfs de wens voor meerdere USB-C-poorten extern of twee interne USB 3.2-headers brengt je veelal naar het premium segment aan moederborden. Wees daar bewust van voor je doeleinden.
Tenslotte is de PCI Express 5.0-standaard nog lang niet een must voor zowel videokaarten als opslag. De bandbreedte daarvan is voor eerstgenoemde nog lang niet nodig en voor de meeste personen zijn zelfs PCIe 3.0-SSD’s meer dan snel genoeg. Kortom, een modern moederbord met PCIe 4.0 zal nog jarenlang de compatibiliteit en snelheid bieden die je als gemiddelde gamer of gebruiker wenst. Datzelfde geldt al helemaal voor de AM5-moederborden van AMD, want dat platform gaat nog jarenlang ondersteund worden met updates.
Over updates gesproken: AMD heeft voor AM5 de AGESA-versie 1.0.0.7c beschikbaar gesteld. Alle vier de MSI-moederborden in deze guide kunnen voorzien worden van een BIOS-update met die firmware om significant sneller geheugen te ondersteunen - mogelijk zelfs tot 8000 MHz. Met zulke ondersteuning is het de moeite waard om te investeren in een degelijk AM5-moederbord dat met toekomstige processoren en geheugenkits benut kan worden. De balans tussen prijs, features en connectiviteit komt simpelweg neer op diens portemonnee.
